कथा : मुक्ति

मातृका पोखरेल

‘किन आएन राति यति अबेर भइसक्यो ।’ झ्यालबाट बाहिरको अँध्यारो संसारतिर हेरेपछि कश्यपको मनभित्र शंकाको सानो पर्खाल उठ्यो ।

मनको अन्तरमा उसले उसको जीवनमा आनन्दरामको उपस्थितिबाट मुक्ति खोजिरहेको कुरा सोच्यो । फेरि सोच्यो– अब ऊ मेरो कोठामा नफर्किए पनि हुन्थ्यो ।

आनन्दराम काठमाडाँै आएको दुई महिना पुगिसकेको थियो । उसको बाल्यकाल सम्पन्नतामा बित्यो । उसले सानोमा कुनै दुःखको अनुभव गर्नु परेन । बाबुको एक्लो छोरो । सुख–सयलको जीवनका कारण पछि दुर्दशामा बदलियो । जाँड, रक्सी, जुवा र तासको कुलतमा लागेकाहरूको संगतले सानैमा गाँज्यो । पढ्ने र लेख्ने कार्य उसको जीवनकोे तालिकाबाट पहिले नै हराइसकेको थियो ।

आनन्दरामलाई धेरै मान्छेले मन पराउँदैनथे । त्यसैले काठमाडौँमा ऊ अरूको कोठामा पुगिहाले पनि बस्दैनथ्यो । ऊ कसैले मन पराइहाल्नुपर्ने मान्छे पनि थिएन । अरूलाई खिसिट्यूरी गरेर कुरा गथ्र्यो । अरूको कुरा सुन्नुभन्दा आफ्नो कुरा बढी भन्थ्यो । लिएको पैसा तिर्दैनथ्यो । गरिबीको खिल्ली उडाउँथ्यो । आफ्ना बाबुबाजेको पालाको सम्पतिको गफ लडाएर समय नास गथ्र्यो । चिन्ने जान्ने अधिंकाश मानिसको आँखामा ऊ साह«ै अप्रिय मान्छेका रुपमा परिचित थियो ।

कश्यपका लागि पनि आनन्दरामको जरुरी थिएन । उसको अपाङ्गताको आनन्दराम ठाउँ–कुठाउँ खिल्ली उडाउँथ्यो । सानैदेखिको साथी हो ऊ । गाउँमा सँगसँगै हुर्केर बढेका । गाउँमा कश्यप गरिबको छोरो थियो । सानैमा घाँस काट्न जाँदा ऊ पहिरोबाट लड्यो । खुट्टा भाँचिएको रहेछ । घरको अस्पताल पु¥याउने सामथ्र्य थिएन । धेरै महिनासम्म ओछ्यान परेपछि कश्यप अपाङ्ग भएर उठ्यो । धेरैपछि गाउँका आफन्तहरूसँग लागेर काठमाडौँ आयो । गाउँका सबै मान्छेहरू गलैँचा कारखानामा काम गर्न थालेपछि उसको अपाङ्ग शरीर त्यहाँ बिक्री भएन ।

कश्यपले पुरानो बसपार्कमा बेलुका नगर प्रहरीहरूसँग लुकामारी खेल्दै फुटपाथे व्यापारबाट आफ्नो जीविकोपार्जन गर्न थालेको पनि पाँच वर्ष भइसक्यो । काम कष्टकर भए पनि गाउँको जस्तो भरे के खाउँ भनेर पिरोलिनु पर्ने अवस्था चाहिँ भएन । सुरुका केही महिना भने दुःख र सास्तीको कुनै सिमाना रहेन । व्यापार हुने ठाउँ थाहा नहुने, कुन सामानको बजार छ भन्ने ज्ञान नहुने, नगर प्रहरीहरूले कसरी दुःख दिन्छन् भन्ने थाहा नहुने आदि कारणले सुरुका दिनहरू कश्यपका लागि अत्यन्तै त्रासद सावित भए ।

विस्तारै विस्तारै व्यापारका प्वालहरू उसले थाहा पाउँदै गयो । फुटपाथ व्यापारी भए पनि कश्यप अचेल राम्रैसँग जीविकोपार्जन गर्ने ठाउँसम्म आइपुग्यो ।

दुई महिनाअघि साँझमा ग्रँहक कुर्दाकुर्दै पुरानो बसपार्कमा कश्यपले आनन्दरामलाई देख्यो । उसले आनन्दरामलाई नभटेको धेरै वर्ष भइसकेको थियो । अधिकांश मानिसहरू गाउँबाट सहर आएपछि लगाउने कुराहरूमा आफूलाई केही परिवर्तन गर्छन् । कश्यपले भेट्दा आनन्दराम हिजोको गाउँको आनन्दरामभन्दा सबै अर्थमा कमजोर थियो । एक मनले त आनन्दराम होइन कि जस्तो लाग्यो उसलाई । फुच्चे आनन्दरामको खाइलाग्दो शरीरको केही भाग मात्र बाँकी थियो । त्यसबेलाको रहरलाग्दो उसको लवाई भने कतै पनि बाँकी थिएन । मैलो र टालेको पाइन्ट, थेग्ला–थेग्ला भएर कालो दाग लागेको हाप सेतो सर्टमा ऊ धेरै दयनीय मान्छे जस्तो देखिन्थ्यो । भीडबाट छलिने बेलामा उसले आनन्दरामलाई कराएर बोलायो ।

काठमाडौँ सहरमा अनाथ जस्तो भएर हिँडिरहेको बेलामा कसैको आवाजले आनन्दराम एक्कासी झस्किएर पछिल्तिर हे¥यो । हाँसिरहेको कश्यपलाई देखेपछि आशा नगरेको शिकार भेटेको शिकारीले झैँ आनन्दरामले कश्यपलाई अँगालो हाल्यो ।

“तँ, यहाँ छस्” आनन्दरामले आश्चर्य मान्यो ।

‘बाँचिरहे त धेरै थोक देख्न पाइन्छ । गाउँमा यसले हामीसँग बोल्दा पनि जात जान्छ कि झंँै गथ्र्यो । सहरमा यो कति निरिह जस्तो देखिन्छ ।’ आनन्दरामलाई भेट्ने बित्तिकै कश्यप आफ्नो अतीततिर फर्कियो ।

“तँलाई भेट्न भनेर म बौद्धका धेरै गलैँचा कारखानातिर पुगेँ । गाउँका दुई चार जनालाई भेट्टाएँ पनि । तर कसैले पनि तेरो बारेमा बताएनन् ।’ आनन्दरामले उसलाई भेटेकोमा ठूलो उपलब्धि भएको ठान्यो ।

“त कहिले आइस् त काठमाण्डू” आनन्दरामले नैराश्यतालाई नबुझेझैँ गरी उसले सोध्यो ।

“म आएको एक हप्ता भइसक्यो । तँलाई भेट्दा मलाई देउता भेटेजस्तै लाग्यो ।’ आनन्दरामले रुन्चे स्वरमा भन्यो ।

गाउँबाट सहर आएका मान्छेहरूसँग काठमाडौँले कस्तो व्यवहार गर्छ भन्ने कुरामा कश्यप राम्रैसँग जानकार थियो ।

“हिजो स्वर्गीय आनन्दमा बसेको मान्छेको यस्तो हाल !  हिजो उसको सान नै बेग्लै थियो । आज ऊ यो हालतमा आइपुग्छ भनेर कसले कल्पना गर्न सक्थ्यो । हामी जस्ता गरिब मान्छेहरूले उनीहरूसँगको नियमित सानिध्यता गर्न पनि सजिलो थिएन ।” कश्यप आनन्दरामको अतीततिर फर्कियो ।

“एक हप्तासम्म कताकता घुमिस् त ! ” आनन्दरामले काठमाडौँमा पाएको कष्टलाई कश्यपले खोतल्न खोज्यो ।

“अहिले भनेर भ्याइन्न । पछि कुरा गरौँला ।” आनन्दरामले कुरालाई अघि बढाउन चाहेन ।

आनन्दरामले आफूलाई अब पछ्याउँदै छ भन्ने कुरा बुझेपछि कश्ययको मनभित्र द्वन्द्वको एउटा सानो तरङ्ग उठ्यो । ‘यसलाई लिएर कोठा जाउँ, यसको अव्यावहारिक र उच्छृङ्खल जीवनशैलीका कारण आफैँलाई अफ्ठ्यारो हुन के बेर ? यसलाई कोठा नलैजान पनि कसरी । गाउँबाट आएको मान्छे । यसको यहाँ कोही छैन । फेरि कति दिन बस्ने हो, त्यो पनि ठेगान छैन ।’ यिनै द्वन्द्वहरूमा पर्दापर्दै त्यस दिन कश्यपले आनन्दरामलाई आफ्नो डेरा बागबजार लिएर गयो ।

निरस र एक्लो जीवन बिताइरहेको कश्ययका लागि आनन्दरामको उपस्थिति सुरुसुृरुमा रमाइलै लाग्यो । आफ्नो गाउँ, आफूले खेल्ने गरेका वनडाँडाहरू, चौरहरू, साथीहरूको चर्चा गरेर उनीहरू राति अबेरसम्म कुराकानी गरिरहन्थे ।

“तँ पनि केही काम गर । यसरी रक्सी पिएर हिँडेर मात्रै कसरी जीवन चल्छ । काम गरेर खान सिक ?” केही दिनदेखि त्यतिकै घुमेर रक्सी खाएर घर आउन थालेपछि कश्यपले आनन्दरामलाई भन्यो ।

“के म यहाँ बसेको तँलाई अफ्ठ्यारो लागेको छ । मैले खाएको हिसाब गरेर राख न ? म तिरीहाल्छु नि ?” आनन्दरामले रक्सीको धङधङीसँगै उत्तर फर्काएको थियो ।

केही दिनपछिको कुरा हो । एक दिन दिउँसो आनन्दराम केही साथीहरू लिएर कोठा आयो । नेपाल बन्दको दिन भएकोले सडकमा पसल थाप्न जाने कुनै योजना थिएन । आनन्दराम साथीहरू लिएर कोठामा आइपुग्दा कश्यप कोठामा सुतिरहेको थियो । यी मानिसहरूले चोकबजारमा हुल्लडबाज गरेर हिँडेको सोझासाझा मानिसहरूलाई कुटपिट गरेको कश्यपले धेरैपटक देखेको थियो । यी मान्छेहरू लिएर आएपछि कश्यप आनन्दरामको व्यवहारबाट सशंकित र आतङ्कित भयो । अस्ति माथिल्लो तलामा बस्ने मानिसलाई यही समूहले खसी बजारमा हाक्काहाक्की लुट्यो, प्रहरीले पनि केही गर्न सकेन । अर्थात् सकेर पनि गरेन । चुनावमा निर्वाचित हुने मानिसहरूले होइन, यो टोलको शासन यिनीहरूले नै चलाउँछन् । चुनावमा निर्वाचित हुने मान्छेहरूले यिनीहरूलाई साथ लिएर मात्र आफ्नो योजना पूरा गर्छन् । यिनीहरूको गतिविधि देख्दा चुनावबाट जितेका प्रतिनिधिहरू र पुलिसहरूसँग पनि कश्यपलाई भित्रैदेखि घृणा छ । साँझमा पसलको पोको बोकेर फर्कँदा कतिपल्ट यिनीहरूले आपूmलाई घुरेर हेरिरहेको देख्दा ऊ मनमनै आतङ्कित बन्थ्यो ।

यी सबैजना आज उसकै कोठामा । ऊ आज बेसरी आँत्तियो । आज आनन्दरामसँग उसलाई कहिल्यै नउठेको रिस उठ्यो ।

हेर्दाहेर्दै एउटा कुण्डलेले ज्याकेटबाट एउटा सुई र केही सिसीहरू झिक्यो ।

अर्को कुण्डलेले आनन्दरामको पाखुरामा सुई हान्यो ।

आनन्दरामले पनि झ्याप्लेलाई अर्को सुई हानिदियो । यसो गर्दागर्दै सबैले सुई लगाए ।

एउटा कुण्डलेले एउटा सुई झिकेर तँ पनि लगा भन्दै थियो । ऊ म लगाउँदिन भन्दै बाहिर भाग्यो । ऊ भाग्दा आनन्दराम मरिमरि हाँस्यो ।

ऊ कोठामा फर्कँदा सबै निस्किसकेका थिए । आनन्दराम खाटमा पल्टिरहेको थियो । उसलाई देख्नेबित्तिकै आनन्दराम फेरि हाँस्यो । उसको हाँसोसँग कश्यपलार्ई आज धेरै रिस उठ्यो । उसलाई केही भन्न पनि ऊ डरायो । उसको सम्बन्ध यो टोलका ठूलाठूला गुण्डाहरूसँग भएको कुरा पनि आज मात्रै उसले थाहा पायो ।

आज नेपाल बन्दको दिन । ऊ पसल बोकेर बसपार्क र सडकतिर जानु नपर्ने दिन । उसलाई आनन्दरामको अघिल्तिर बस्न पनि घिन लाग्यो ।

काम नभए पनि कश्यप एक्लै पुरानो बसपार्कतिर निस्कियो ।

कश्यप घुमेर कोठा फर्कँदा साँझ झमक्कै परिसकेको थियो । त्यतिबेला आनन्दराम सुतेर भर्खरै ब्युँझेको जस्तो देखिन्थ्यो ।

‘त्यस्तो संगत छोड्, मैले जसरी काम गरेर खा त ! जिन्दगी कति सुखी जस्तो लाग्छ ।’ खाना खाइसकेर सुत्ने बेलामा कश्यपले आनन्दरामसँग त्रासमिश्रित स्वरले सुस्तरी भन्यो ।

‘तँ लङ्गडालाई कुवा पनि ठूलो समुद्रजस्तो लाग्दो हो’ कश्यपको कुरालाई आनन्दरामले हावामा उडाइदियो ।

‘सिरानमा राखेको रुपैयाँ पनि सबै हराएछ ।’ बिहानै उठेर कश्यपले खुइय ग¥यो र लामो श्वास फे¥यो । रिसले ऊ आनन्दरामतिर फर्कियो । आनन्दराम भित्तातिर फर्केर मस्त निदाइरहेको छ । उसले सोच्यो– ‘आनन्दराम ननिदाएको पनि हुनसक्छ ।’

आनन्दराम निदाएको भ्रममा कश्यपले धेरैपटक सिरानमा रुपैयाँहरू राखेको थियो । धेरै समयदेखि रुपैयाँहरू राख्यो मात्र झिकेको थिएन । उसले मनमनै हिसाब गरेको थियो– ‘चालीस हजारजति हुनुपर्छ ।’

‘साले डाकाले सबै सिध्याएछ ।’ सिरानीको सानो प्वालबाट रुवा भित्रभित्र परैसम्म कश्यपले हात घुसा¥यो ।

‘अहँ छैन कतै छैन ।’ फेरि बर्बरायो ।

आनन्दरामसँग झगडा गरौँ, त्यो कश्यपको बुताको कुरै थिएन । टोलका सबै गुण्डाहरूसँग उसको सम्बन्ध छ । अति सामान्य मान्छे ऊ । आनन्दरामसँग कसरी झगडा गर्न सक्छ ? कश्यपभित्र आक्रोशको ज्वाला दन्के पनि आनन्दरामसँग उसले झगडा गर्ने कुरा सोच्नै सकेन ।

कश्यपको सपनाको संसार अमेरिकाको ट्वीनटावर भत्केभैmँ निमेषभरमै भत्कियो । उसले एकपटक आफ्ना सपनाहरू सोच्यो– ‘पहाड जाने, खेतबारी किन्ने, घर बनाउने, विवाह गर्ने यस्तै यस्तै सपनाहरू...’

ऊ भित्र भाउन्न भएर आयो । आँखा खोल्यो, सबैतिर अन्धकारजस्तो लाग्यो र ओछ्यानमा गएर एकछिन पल्टियो ।

आज दिनभर उसलाई काम गर्ने कुनै जाँगर चलेन । आनन्दरामले उठेर बोलायो । उसले पेट दुख्यो भनेर टा¥यो । उठेर खाना पनि पकाएन । आनन्दराम पनि एकछिनपछि भोकै एक वर्षअघि कश्यपले किनेको चश्मा लगाएर बाहिर निस्क्यो । कसरी आनन्दरामबाट मुक्ति लिने भन्दै ओछ्यानमा पल्टेर कश्यपले दिनभरि सोचिरह्यो ।

‘आजको रात कतै बास बस्यो होला ।’ राति सुत्ने बेलामा कश्यपले फेरि एकपटक आनन्दानुभूतिको महसुस ग¥यो । राति एक दुई बजे बाहिर कसैको पदचाप सुनिँदा पनि उसको मनभित्र चिसो पस्थ्यो ।

मिर्मिरे उज्यालो भुइँमा खसेको मात्र के थियो, बाहिर एउटा सानो हल्ला चल्यो । कश्यप त्यो हल्लाले ब्युँझ्यो ।

‘पुरानो बसपार्कमा एउटा केटाको लास लडिरहेको छ’ यो आवाज तरकारी बेच्न आउने हाकुचाको जस्तो थियो ।

कश्यप चाँडोचाँडो ओछ्यानबाट उठ्यो । उसले राति आनन्दराम नआउनु र हाकुचाको हल्लाका बीचको सम्बन्ध खोज्यो ।

‘कतै आनन्दराम त होइन ?’ कश्यपले आफ्नै मनसँग फेरि प्रश्न ग¥यो ।

उसले डङ्रङ्ग चिसो सिमेन्टको भुइँमा पसारिएको आनन्दरामको लास देख्यो । मरिसकेपछि पनि खाइलाग्दा देखिने उसका बलिष्ठ हातका पाखुराहरू देख्दा उसको मनको अन्तरमा कतै सानो लोभ पलायो ।

लासलाई धेरै मान्छेहरूले घेरिरहेका थिए ।

‘ग्याङफाइटमा मारिएको होला’ भीडमा कोही भनिरहेका थिए ।

‘होइन रक्सीले मरेको होला’ अर्काले थप्यो ।

‘लागु औषधिको दुव्र्यसनी हो’ फेरि कोही बोल्यो ।

‘राति चिसोले कठ्याङ्ग्रिएर म¥यो होला’ कसैले दया देखायो ।

‘राति मान्छे कुटिएको आवाज सुनिएको थियो’ नजिकैको होटलवालाले भीडलाई सुनायो ।

‘शरीरभरि डामैडाम छन्’ भीडका धेरै मान्छेहरूले राय राखे ।

आनन्दरामलाई सबैभन्दा बढी चिन्ने कश्यप भने मौन उभिरहेको थियो ।

‘यो यस ठाउँको लागु औषधिको ठूलो दुव्र्यसनी हो । कसैको कुटपिटद्वारा मारिएको होइन ।’ एउटा प्रहरीले हतारहतार निर्णय सुनायो ।

‘दुव्र्यसनी भए पनि मारिएको चाहिँ कुटपिटले नै हो ।’ भीडमा एउटा युवा करायो ।

  जे भए पनि आज राति आनन्दराम मरेछ । जसका बारेमा विभिन्न शंकाउपशंकाहरू भीडमा चलिरहेका छन् ।

      साँझमा आर्यघाटबाट फर्केपछि कश्यपले आफू  सुख कि दुःख ? कस्तो महसुस गरिरहेको छ, आफैं सँग एकपटक फेरि प्रश्न गर्‍यो  ।



बगर, वर्ष २५, पूर्णाङ्क ७६, २०६३, असोज–मंसिर