- मातृका पोखरेल
प्रष्टै देखिने गरी उज्यालो भुइँमा खसेकै थिएन । केही हात मात्र टाढाको बस्तुलाई पनि राम्ररी ठम्याउन सकिँदैनथ्यो । गुँडबाट भरखर मात्र बाहिर निस्कन थालेका थिए चराहरु । उनीहरुको आवाजले उज्यालो भएको संकेत गरिसकेको थियो ।
चिनेचिनेजस्तो लाग्ने आवाज दोबाटोबाट उकालो लाग्यो । उनले कान थापेर सुने । हो, चिनेकै आवाज हो । कान्लाको छेवैमा उनी चाल मारेर उभिए । दुईवटा मानिसको आकृति ठूला घरतिर तेर्सियो ।
‘पर्धानको छोरो फेरि मुन्टिएछ ।’ एक्लै भए पनि उनले सानो आवाज निकालेरै बोले । ‘माओवादी जनयुद्ध सुरु हुनेबित्तिकै जनकारवाहीको डरले भागेको पर्धानको परिवार के यो शान्ति सम्झौता भएपछि फेरि यही गाउँमा बस्ने भो ?’ मनलाई चिसो बनाए उनले । दोबाटोबाट उकालो लागेका मानिसहरुको आवाज विस्तारैविस्तारै हराउँदै गयो ।
“यिनीहरु फेरि यही ठाउँमा बसे भनेदेखि त गाउँ फेरि मुर्दाघाट हुने भइहाल्यो नि ! बरु माओवादी युद्ध नसकिए पो हामीलाई राम्रो हुनेरहेछ ।” सोच्दासोच्दै उनी चाल मारेर जंगलतिर झरे ।
जंगलमा पुगेर पनि उनका हात राम्ररी लागेनन् । नचाहँदानचाहँदै पनि उनका मनमा विभिन्न तर्कनाहरु खेलिरहे ।
उनी थोरै मुठा घाँस बोकेर घर फर्के । तर विहान गएको बाटो होइन, अर्कै बाटो फर्के । “उनीहरुका शासनका दिनहरु फेरि फर्किन्छन् त ?” उनीभित्र यो प्रश्न कुमालेको चक्रझैं घुमिरहेको थियो ।
आज विहानैदेखि मन बेचैन भइरहेको थियो उनको । तर उनको बेचैनी कसैलाई पनि सुइँको दिएका थिएनन् उनले । उनी बारम्बार अरुको अनुहार पढ्ने कोशिस गरिरहेका थिए ।
“मान्छेहरु किन चिन्तित भइरहेका छैनन् ?” उनी साँच्चै अचम्मित भइरहेका थिए ।
“के मेरा आँखा र कानहरुलाई त कुनै भ्रम परेन ?” उनी बेलाबेलामा यसरी पनि सोचिरहेका थिए ।
टाढासम्म आँखा फालेर हेरे उनले । हिजो अस्तिको गति जसरी नै बगिरहेको थियो, उत्तरतिरको सुनकोशी । पश्चिमतिर खोलाको आवाजमा कुनै फरकपन थिएन । ‘सुनकोशीमा पानी बगेझैं समय पनि त बग्यो नि !’ फेरि मनलाई ढुक्क बनाएर सोचे, वरिपरि ठिङ्ग उभिएका रुखहरुलाई हेरे । रुखका पातहरु पनि हावामा नाचिरहेका थिए ।
“आज गाउँमा मैले नयाँ मान्छेहरु देखें । तैंले चिनिस्, को र’छन् हँ ती ?” अलिअलि कुरा लुकाएर स्वास्नीसँग सोधे उनले ।
“गाउँमा मान्छेहरु जाने हुन्छन् नि ! तिमीलाई किन ठूलै कुराजस्तो ल्यायो नि ?” उनको कुरालाई स्वास्नीले हावामा उडाइदिइन् ।
“ठूला घरनेर मैले आज नयाँ मान्छेहरु देखें । पर्धानकै छोराको स्वरजस्तै लाग्यो क्या, आज घाँस जाँदा । गाउँमा शान्ति भयो भनेको त, पर्धान र पर्धानका सन्तानहरु फेरि मुन्टिएछन् कि के हो ?” मनभित्रको उद्वेगलाई रोक्नै सकेनन् उनले ।
“गाउँका फटाहाहरुलाई सिध्यायौं भन्थे । यस्ता अपराधीहरुलाई चाहिँ केही गर्न सकेनछन् हगि माओवादीहरुले पनि ?” बूढाको कुराले झस्किँदै उनले भनिन् ।
“लौ के रै’छ बुझ न ! छोरीहरु पनि विहे गर्ने बेला भएका छन् । ती अपराधीहरु फर्के भने यो गाउँमा त फेरि राक्षस–राज चलिहाल्छ नि !” उनकी स्वास्नी पनि आतंकित भइन् ।
उनी अर्थात् देवीदत्त पराजुलीले ठूलाघरको बाटो हिँड्ने सबै मान्छेलाई नियालेर हेरे । कसैको आँखामा उनले कुनै त्रास देखेनन् ।
“आखिर किन यस्तो भइरहेको छ ?” पराजुली बूढा साँच्चै बिलखबन्दमा परे ।
घरको काम सिध्याइसकेपछि आँगनको डिलमा बसेर एकछिन टोल्हाए उनी । फर्केर गाईगोठालो जान लागेका छोरीहरुको अनुहारमा हेरे ।
“यति राम्रो हाम्रो गाउँ–टोल अब फेरि मसानघाट हुने भो ।” विगत सम्झेर उनको मन फेरि कटक्क काटियो । पन्ध्र वर्षअघिको गाउँको दुषित र आतंकित वातावरण घुरमैलो भएर उनको अन्तरहृदयमा एकतमासले नाच्न थाल्यो ।
जति वर्षहरु बितेपनि यी घटनाहरु उनका आँखाबाट कहिल्यै पनि ओझेल पर्न सकेनन् ।
त्यस दिनको त्यो विहान ।
उज्यालो भुईंमा राम्रोसँग झर्न पाएकै थिएन ।
गाउँमा बूढापाका र महिलाहरु मात्रै थिए । गाउँका तन्नेरीहरुलाई सम्साँझैदेखि एकराते मेलाको रमझमले तानेको थियो । उनको छोरो रमेशलाई बरु त्यस प्रकारको रमझमको कुनै महत्व थिएन । गाउँमा उसका समवयका सबै मानिसहरु उसलाई ‘साधु’ भनेर जिस्क्याउँथे । हुन पनि ऊ व्यवहारले साधुजस्तै थियो, उमेरै नपुगी कर्तव्य र जिम्मेवारीले थिचिएको जस्तो । छोरोप्रति बाबु देवीदत्त पराजुली पनि भरोसा र विश्वास गर्थे । विद्यालयमा गएर धेरै कुरा पढ्न पाएको पनि होइन उसले । तर विद्यालय गएर पढेकाहरुभन्दा कम तेजिलो थिएन ऊ । सानैदेखि राजनीतिक विषयहरुमा खुवै रुचि लिन्थ्यो ।
गाउँका धेरै साथीहरुले कर गरेपछि मात्र ऊ त्यसदिन रातको मेलामा जान तयार भएको थियो । उसका साथीहरुले त्यसबेला उसलाई कर गर्दै भनेका थिए– ‘ऊ त्यहाँ गयो भने राजनीतिक विचारले उसका प्रतिस्पर्धीहरु त्यहाँ एकछिन पनि टिक्न सक्नेछैनन् ।’ उसले साथीहरुसँग आग्रह गर्दै भनेको थियो– ‘एकराते बजार राजनीतिक छलफलका लागि अनुकूल र उचित ठाउँ होइन ।’
रमेश स्पष्ट विचार र गहन अध्ययनका कारण गाउँटोलका युवाहरुका बीचमा मियो बन्दै गइरहेको थियो । साथीहरुको आग्रहका अघिल्तिर उसको केही पनि लागेन । ऊ साथीहरुको पछि लागेर गयो । जान मन नलाग्दानलाग्दै पनि गयो । साथीहरुको आग्रहलाई टार्न पनि उसलाई उचित लागेन ।
“सानैदेखि एकराते मेलासँग रमेश कहिल्यै नजिक भएन । आज त कसरी गएछ नि ?!” पराजुली बूढाले श्रीमतीसँग कुरा कोट्याए ।
“साथीहरुको कुरो काट्न सकेन, गयो होला । साथीहरु भनेपछि हुरुक्कै हुन्छ । त्यहाँ आज सभा पनि गर्ने अरे ।” बूढीले पनि यो कुरालाई सामान्य रुपमा लिइन् ।
“पर्धानका छोराहरुले रमेशलाई देखिसहेका छैनन् क्या ! त्यसैले पो मैले भनेको । झन् यो एकराते मेलामा टन्न रक्सी धोकेर उनीहरु साँढे नै हुन्छन् ।” पराजुली बूढाले शंकाको गाँठी कुरा खोले ।
“पर्धान र पर्धानका छोराहरुसँग भन्दा गाउँका सबै मानिसहरु रमेशकै पक्षमा कुरा गर्छन् ।” बूढीले मनलाई दह्रो बनाइन् ।
“उनीहरुसँग सम्पत्ति, शक्ति सबै कुरा छ । हामी गरिबसँग के छ र !?” बूढाको मनको कुनामा त्रास बाँकी नै रह्यो ।
“होइन, यो कस्तो व्यवस्था हो ? हिजो पंचायती कालमा पनि उनीहरुकै हाइ–हुकुम, उनीहरु नै प्रधान, उपप्रधान । अहिले पनि फेरि उस्तै । उनीहरु नै अध्यक्ष, उपाध्यक्ष । पंचायत र बहुदलीय व्यवस्था त उस्तैउस्तै दाजुभाइजस्तै रछन् नि !” बूढीले गम्भीर भएर जिज्ञासा राखिन् ।
‘यहाँ मात्रै हो र ! अन्त पनि त यस्तै छ नि ।’ बूढाले छलफलभित्र पस्ने आँट गर्न सकेनन् र कुरालाई यहीँ ट्ङ्ग्याउन खोज्दै भने ।
आधा रात ढल्किन मात्रै के थालेको थियो, बजारमा बजेको माइकको आवाज हावाको प्रवाहमा घरी प्रष्ट सुनिन्थ्यो, घरी मधुरो सुनिन्थ्यो । केही छिनमै रमेशको स्वरलाई हावाले उडाएर ल्याउथ्यो र फेरि हराउँथ्यो ।
“एकराते मेलामा राजनीतिक कुरा कसले सुन्छ ? जाँडरक्सीमा डुबेका मान्छेहरुका बीचमा त्यस्ता कुरा गरेर के फाइदा ?” पराजुली बूढाले आफ्नो असन्तुष्टि फेरि पोखे ।
बूढीले कुनै प्रतिक्रिया नदिई उनको कुरा मात्रै सुनिरहिन् ।
भरखर झकाउँदै गरेको बेला पुराजुली बूढा बन्दूक पड्किएको आवाजले झल्यास्स व्यूँझे । उनी सँगसँगै बूढी पनि व्यँुझिन् । उनी केही बोलेनन्, मात्र सुनिरहे । त्यतिबेला उनले कुनै अनिष्ट संकेतलाई मनमनै विश्लेषण गरेका थिए ।
‘हँ ः के भयो ?’ बूढीले बूढाबाट थप जान्न खोजिन् ।
बूढा केही नबोली ओच्छयानबाट जुरुक्क उठे र लुगा लगाए । बूढी पनि चुपचाप तयार भइन् । गल्लीबाट मानिस हिँडेको आवाज आउन थाल्यो
पराजुली बूढाहरु बजार पुग्दा मानिसहरु धमाधम आउँदै थिए । बजार बजारजस्तो थिएन । नितान्त एउटा युद्ध मैदानजस्तो थियो ।
“गोली चलाएर अपराधीहरु भागिसके ।” केही मानिसहरु यसो भन्दै यताउता दौडिरहेका थिए ।
“कसलाई गोली हाने ?” केहीले सोधिरहेका थिए ।
“गोली त सभास्थलभित्रै कान्छो धामीको छोरा रमाकान्तलाई लाग्यो ।” मानिसहरु एकअर्कालाई सुनाइरहेका थिए ।
“गोली लाग्नेबित्तिकै प्राण गयो ।” एकअर्कालाई समाचार सुनाउन सबै व्यस्त थिए ।
“साह्रै असल मान्छेलाई मारेछन् ।” पराजुली बूढी भक्कानो छुटाएर रोइन् ।
“पर्धानका छोराहरु र उसका भरौटेहरु सबै भागीसके ।” मानिसहरु सूचना सुनाउन व्यस्त थिए । पराजुली बूढा र बूढी कान्छो धामीको परिवारलाई सान्त्वना दिन बगरको अर्को छेउतिर दौडिए । धामीको छोराको शवयात्रामा मानिसहरुको समुद्र ओर्लियो ।
“पर्धान र तिनीहरुका भरौटेहरुको घरमा मानिसहरुले सबै तोडफोड गरे र आगो पनि लगाए ।” शवयात्राको बीचबीचका मानिहरुले खबर सुनाइरहेका थिए ।
सबै मानिसहरु सभाका लागि रातमाटे चौरमा जम्मा भएका थिए ।
“ऊः प्रहरीहरु आए !”
सभास्थलमा पुगिसकेपछि भीडबाट कुनै किशोरको आवाज आयो ।
सबै मानिसहरुको ध्यान पारी डाँडातिर गयो । सबैको आँखामा त्रासको एउटा बादल नाचिरहेको थियो । अघिअघि पर्धान र पर्धानका छोराहरु थिए । तिनीहरुको ठीक पछि गाउँकै हुल्याहा र फटाहाहरु थिए । तिनीहरुका पछि प्रहरीको ठूलो जत्था थियो ।
मानिसहरुको बीचमा आतंकको वातावरण पैदा भइरहेको प्रष्ट बुझ्न सकिन्थो ।
“तपाईंहरु शान्त भएर कार्यक्रममा सरिक भइदिनु होला ।” परिस्थितिको आँकलन गर्दै मञ्चबाट कसैले बोलिरहेको थियो त्यसबेला ।
“अपराधीहरुलाई अब यहीं कारवाही गर्नुपर्छ ।” यस्तो आवाज पनि भीडबाट आइरहेको थियो ।
“ऊः त्यो मान्छेलाई गोली लाग्यो... लाग्यो ... ।” गोली चल्नेबित्तिकै भीड तितरवितर भयो । गोली लागेका मानिसहरुलाई कोही बोक्न खोजिरहेका थिए । एउटा युवक नभाग्नुस्– नभाग्नुस् भन्दै छेउमा कराइरहेको थियो ।
“आतंककारीको लाश यही होइन ?” यसो भन्दै रमाकान्तको लासमाथि एउटा प्रहरीले लात्ती हानिरहेको थियो । केही प्रहरीहरु घाइते युवकलाई खोस्ने प्रयत्न गरिरहेका थिए । पर्धान र उसका छोराहरु कतै लुकिसकेका थिए ।
पराजुली बूढा र बूढीले भीडलाई छिचोलेर टाढासम्म हेरे । पक्राउ परिसकेकालाई प्रहरीहरुले घिसारेर लछारपछार गरिहेका थिए । प्रहरीकै घेराभित्रबाट रमेशले नारा लगाइरहेको देखिन्थ्यो ।
“यत्तिका मान्छे भएर पनि यी फटाहाहरुलाई किन नसकेका ?” पराजुली बूढा मानिसहरुतिर फर्केर भनिरहेका थिए ।
प्रहरीले रमाकान्तको लास लिएर गयो । रमेश र अरु घाइतेहरुसमेत पाँच जनालाई गिरफ्तार गरेर लग्यो । लाससहित गिरफ्तार गरेर लगिएका सम्पूर्ण मानिसहरु बेपत्ता बनाइए ।
“सुनकोशकिो किनारमा गोली ठोकर उनीहरु मारिए ।” कुनै बेला यस्तो हल्ला आयो ।
‘महाभारतको जंगलमा सबैजना जिउँदै जलाएर मारिए ।’ यस्तो पनि हल्ला सुनियो त्यसबेला ।
त्यसपछि गाउँमा पुलिस प्रशासनले गरेको अत्याचारको कुनै सीमा रहेन । दमन खप्न नसकेर धेरैले सदाका लागि गाउँ छाडेर अन्यत्र बसाइँ सरे ।
पन्ध्र वर्षअघिको घटनाले अझैसम्म उनलाई पच्छ्याउन छोडेको छैन । ‘यो कहिल्यै पनि निको नहुने घाउ हो ।” अरुलाई यसो भनेर टार्ने गर्छन् उनीहरु ।
‘लास नदेखुन्जेल आस हुँदोरहेछ ।” जतिसुकै बलियो मन पारे पनि उनले सकेनन् । सोच्दासोच्दै बूढाका आँखाबाट केही थोपा आँसुहरु धर्तिमा झरेर एकाएक बिलाए ।
सोच्दासोच्दै उनी फेरि एकपटक झस्के, यसो आकाशतिर फर्किए । घाम त निकै माथि चढिसकेछन् । बाँकी रहेको कामलाई सोचेर फेरि उनलाई चिन्ताले गाँज्यो ।
विहानको घटना उनको आँखाबाट ओझेल बन्नै सकेन । ठूलाघरको डाँडातिर एकपटक फर्केर हेरे उनले । चारजना मान्छेहरु उनकै घरलाई तोकेर आइरहेका थिए । ती मानिसहरु बरका रुखबाट सिधै उनकै घरतिर आए । नजिकै आएपछि मानिसहरु ठम्याए उनले । माझघरे विष्णुप्रसाद पण्डित, देवीथाने रामानन्द जैसी, राताघरे फुर्के भट्टराई र कान्छो धामी । सबैलाई ठम्याए उनले ।
‘यसरी हुलै बाँधेर किन आए उनीहरु ? के कुनै कुसमाचार बोकेर त आएनन् ?” उनको मन फेरि भरङ्ग भएर उड्यो ।
“निको चालले त यिनीहरु आएकै होइनन् ।” मनभित्रको शंकाको गाँठो झन् कसे उनले ।
चारैजनाले परैबाट हात जोडे । ल आउनुस् ? आउनुस् ! भन्दै उनी पनि सुकुल लिन भित्र पसे । सुकुल लिएर बाहिर निस्कँदा चारैजनाको अनुहारमा एउटा चमक आएको देखे उनले ।
“हामी तिमीलाई र गाउँलाई एउटा खुसीको खबर सुनाउन हिँडेको ।” पायरिया लागेको दाँत देखाउँदै देवीथाने जैसी हाँसे ।
“के हो भन्नोस् न !” पराजुली कुनै समाचार सुन्न उद्वेलित थिए ।
“बाँकी रहेका काँडाहरु पनि अब त उखेलिएर सिद्धिए है !” देवीथाने जैसी फेरि उसै गरी हाँसे ।
“जैसी बूढा ! खसोखास भन न ! कुरो के हो ? किन चपाएर बोल्छौ हँ ।” पराजुली अधैर्य भइरहेका थिए ।
“होइन ! खुसीको कुरा त एकैचोटि भनीहाल्नु कहाँ हुन्छ र !” फुर्के भट्टराईले फेरि मुख मिठ्याए ।
“अब भन्नै परो त !? भन्दाखेरी अब पर्धानको छोरो दुई–चार दिनदेखि यहाँ आएर भूमिगत बसेको रहेछ । भित्रभित्रै जग्गा–जमिनहरु आफ्ना नातेदारहरुलाई बेचेछ र आज विहानै अलिअलि भएका समानहरु लिएर हिँडेछ ।” माझघरे पण्डित फेरि खित्खिताए ।
“के साँच्चै हो र ! कि तिमीहरुले ख्यालख्याल गरेको ?” पराजुली बूढा वास्तविकता बुझ्न व्यग्र्र भए ।
“कुरा त साँच्चै हो देवीदत्त दाइ, तर ती अपराधीहरु लुकेर बसेका रहेछन् र मात्र । नत्र तिनीहरुलाई हामी गाउँलेहरु मिलेर जनकारवाही गर्नुपथ्र्यो, कि कसो हो ?!” कान्छा धामीको स्वर अलिक खरो थियो ।
“मैले त बिहानै देखेको थिएँ । ती मुर्दाहरु गाउँमा बसिदेलान् भन्ने आफूलाई कत्रो चिन्ता थियो !” पराजुलीले अन्तरको कुरा खोले ।
“ अब तिनीहरु गाउँमा बस्ने आँट नै गर्दैनथे नि ।” माझघरे पण्डितले तर्क गरे ।
“बसेको भए गाउँ त फेरि बर्वादै हुन्थ्यो ।” देवीथाने जैशीको प्रतिक्रिया थियो ।
“अब गाउँ पहिलेको जस्तो कहाँ छ र ? ! माओवादी आन्दोलनले गरिबहरुको आँखा पनि खोलिदिइसक्यो ।” कान्छा धामीको भनाइ थियो ।
“हो । अब गाउँका मान्छेहरु हामीले त्यसबेला सहेजस्तो शोषण सहेर कहाँ बस्छन् र ! ?” फुर्के भट्टराईले आफ्नो राय राखे ।
“अब हामी पनि कहाँ सहन्छौं र ? ! माझघरे पण्डितले ठूलो स्वर निकालेर हाँसे ।
“साँझ परेको पनि पत्त्तै पाइएनछ ।” देवीथाने जैसीले पश्चिमतिर हेर्दै भने ।
“हो त, नि ? पत्तै पाइएन छ ।”
अरुले पनि सही थापे ।
उनीहरु कुरा गदैगर्दै आ–आफ्नो बाटो लागे । पराजुली बूढाले टाढा पुगुन्जेलसम्म उनीहरुलाई हेरिरहे ।
नवयुवा मासिक, वर्ष १३, पूर्णाङ्क १३०, २०६५ भाद्र
No comments:
Post a Comment