मातृका पोखरेल
पश्चिमपट्टिबाट बाजा बजेजस्तो, गीत गाएजस्तो एउटा मधुरो आवाज धानचामर हालिसकेको हिउँदे मकैबारीलाई छिचोल्दै दनुवार टोलसम्मै आइपुग्यो ।
‘जन्तीहरु ब्गरमा आएर बसिसकेका छन् । अब साँझ पर्नेबित्तिकै आइपुग्छ ।’ यसो भन्दै केटाकेटीहरुको ठूलो जत्था जन्ती हेर्न बगरतिर दौडियो ।
“सबै तयार भएर बस्नुपर्छ” रबुवा दनुवारले ठूलो आवाज निकालेर सबैलाई सचेत बनायो । उसको आदेशपछि मानिसहरुको भीडमा एउटा तरङ्ग उत्पन्न भयो । भीड पोखरीको पानीमा बतासले पारेको हलचलजस्तै देखियो । काम गरेर लखतरान भएर थाकेका मान्छेहरु पनि नयाँ जाँगर बोकेजस्तो गरेर सलबलाए ।
दनुवार टोलमा छोरोलाई विद्यालय पठाउने चलन यही घरबाट सुरु भएको थियो । छोराहरुमा सात वर्षअघि मात्र पकनाले एस.एल.सी. पास ग¥यो । ऊ एस.एल.सी. पास भएपछि गाउँका दनुवारहरुले आपूmहरु प्नि केही शिक्षित भएजस्तो सम्झे । पकनाले एस.एल.सी. पास गरेको हल्ला ठूलो घटना घटेझैं टाढाटाढाका दनुवार बस्तीरित छोटो समयमै पैmलियो । त्यही बर्षदेखि साना—साना भन्ट्याङभुन्टुङदेखि यौवनवस्थामा टेकिसकेका तर विद्यालयको वातावरण नै नदेखेकाहरु प्नि कालोपाटी बोकेर दौडिन थाले । तर अरुले नपठाए पनि त्यही बर्षदेखि रबुवाले छोरीलाई स्कुल पठायो । टोलका धेरैजसो आफन्तहरुले रबुवाको खिसिट्युरी गरेर धेरै साँझहरुलाई गफमा उडाए । गाउँले आफन्तहरुका कुरा रबुवाले पट््रक्कै नसुनेको भनेचाहिं होइन । आप्mनै परिवारबाट पनि आफन्तका कुराहरु प्रशस्त सुन्यो । छोरीलाई किन पढाउँनुपर्छ ? ऊ तर्क गर्न त सक्दैनथ्यो । मात्र यति भन्थ्यो — ‘अचेलका मान्छेहरुले छोरा र छोरीलाई फरक गर्नु हुँदैन भन्छन् । मलाई पनि त्यो कुरा ठीकै लागेको छ ।’ यिनै कुराहरु गरेर ऊ बहसबाट पन्छिन्थ्यो । कुरा काट्नेहरुका धेरै कुरालाई रबुवा मौन रहेरै उडाइदिन्थ्यो । बिस्तारै—बिस्तारै आफन्तहरु पनि आपैंm थाक्दै जान थाले ।
रामवतीले पोहोर सात कक्षा पास गरी । पोहोरमात्र त्यो एउटा सानो घटना देखेपछि रबुवा छोरीलाई स्कुल पठाउन हच्कियो ।
कटारीमा शुक्रवार ठूलो बजार लाग्छ । सानो बजार भएर पनि कटारी अरु दिन पनि प्रायः व्यस्त नै हुने गर्छ । सगरमाथाको द्वार मानिने कटारीमा सिन्धुली, खोटाङ्ग, ओखलढुङ्गा, सोलुखुम्बुलगायतका जिल्लाबाट सामान ओसारपसार गर्ने मानिसहरु त आउने नै गर्छन्, स्थानीय मानिसहरुले पनि मौसमअनुसारका फलफुलहरु बेचेर यही बजारबाट आप्mनो जीविका चलाउँछन् ।
शुक्रवारको दिन । विद्यालय चाँडै बिदा हुने दिन थियो । फुल्कना रबुवाले बिक्रीका लागि बजारमा लिएर आएको तरकारी चाँडै विक्री भयो । फुल्कना दनुवारले आज रबुवासँग एउटा प्रस्ताव ग¥यो — “आज हामीले ल्याएको सामान राम्रो मूल्यमा विक्री भएको छ, होटेलमा गएर केही चिया—नास्ता गरुँ ।”
रबुवाले तुरुन्तै फुल्कनाको प्रस्तावमा सहमति जनायो । आज रबुवाको चीजबीजले पनि राम्रै मूल्य पाएको थियो ।
रबुवा एक्कासि झस्क्यो र फुल्कनातिर हे¥यो । फुल्कना मधेसीसँग कुरा गर्न व्यस्त थियो । उसलाई अलिकति ढुक्क महसुु भयो । फुल्कनाले आप्mनी छोरी रामवतीलाई यसरी नचिनेको केटासँग हात समातेर हिंडेको देखेको भए आज टोलमा सबैले उसलाई गाली गर्थे । एक मनले रामलाई पनि सा¥है रिस उठ्यो । यत्रो बजारमा चिनेकाहरु कैयौंले उसलाई यसरी हिंडेको देखे होलान् । आज रबुवाले आप्mनो इज्जतमा ठूलो चोट परेको महसुस ग¥यो ।
रबुवाले फुल्कनाको आँखा छलेर अगाडिको बाटोतिर त्रासमिश्रित आँखाले हे¥यो । उसकी छोरी रामवती अर्को केटासँग हात समातेर पल्लो बाटोको कुइनेटोबाट अघि बढ्दै रबुवाको आँखाबाट ओझेल भई । यो घटना फुल्कनाले नदेखेकोमा रबुवाले आप्mनो मनलाई अलिकति शान्त बनायो । नत्र आज टोलमा बसिसक्नु हुँदैनथ्यो । रबुवाले छोरीलाई पढाउन स्कुल पठाएकोमा फुल्कना पनि सहमत थिएन ।
मन नहुँदानहुँदै पनि रबुवाले मगाएका कुरा खायो । फुल्कनाले मीठो मानेर मिठाइहरु थपेर खायो । उनीहरुले होटलमा पसेर कहिल्यै पनि यसरी खानेकुरा खाएका थिएनन् । अरुले खाएको मात्र देखेका थिए ।
“रबुवा, तँ बिरामी भइस् कि के हो ? त्यतिका खाने मान्छे आज त केही खाइनस् ।” रबुवा भित्रको चिन्ताप्रति उसले भेउ पाउनै सकेन र उसको अस्वाभिक अवस्थाप्रति जिज्ञासा पोख्यो ।
“अलिकति टाउको दुखिराखेको छ ।” रबुवाले परिस्थितिको गोप्यता कायम राख्ने प्रयत्न ग¥यो । घरफर्केपछि रबुवाले एकाएक पुराना अडानहरुमा परिवर्तन ल्याउन थाल्यो । परीक्षा आइहाल्न लागेको बेलामा छोरीलाई विद्यालय छोडाउने निर्णय ग¥यो ।
“रामवतीको तुरुन्त विवाह गर्नुपर्छ ।” घर आउनेवित्तिकै उसले स्वास्नीलाई भनेको थियो । “घरमा अन्नको नाममा एउटा दानो छैन, केले बिहा गर्ने ?” स्वास्नीले उसलाई सचेत बनाएकी थिई ।
धेरै पढाउनुपर्छ, बिहा गर्न हतारिनु हुँदैन भन्ने मान्छेले किन अचेल यस्तो कुरा गर्छ ? उसकी स्वास्नीको धारणा पनि छोरीलाई नपढाउने नै थियो । रबुवाको हिजोआजको भनाइप्रति उसकी स्वास्नी खुसी देखिएकी थिई । त्यही दिनदेखि छोरीको विवाहका लागि आप्mनो माइत कमलाखोंचतिर खबर पठाएकी थिई उसले । विवाह कसरी गर्ने ? केले गर्ने ? यो प्रश्नको उत्तर भने उनीहरुसँग कतै पनि थिएन ।
रामवतीले पढ्न जान्छु भनेर अलिक दिनसम्म अड्डी लिए पनि आखिर उसको केही जोर चलेन । रबुवाले खरो शैलीमा निर्णय सुनाएकै दिनदेखि ऊ विद्यालय जान छाडी ।
एक दिन गाई चराउन जाँदा जामुनले रामवतीलाई भनेको थियो — “मलाई अचेल तिमीलाई नदेख्दा कस्तो—कस्तो लाग्छ ।” जामुनको कुरा सुनेर रामवतीले केही बुझेजस्तो गरेर उसलाई हेरी । लाजले जामुन अर्कातिर फर्कियो ।
दुई दिनदेखि काम छ भनेर घर बाहिर गएको रबुवाले एक साँझ रामवतीका लागि सिथौलीबाट केटो खोजेर आएको र दुई महिनापछि विवाह गर्ने कुरा छ भन्ने खबर लिएर आयो । “बिहे त गर्छौ तर के ले गर्छौ ।” स्वास्नीको कुराले रबुवा गम्भीर भयो ।
“रामवती, तैंले बिहा गर्नुपर्ने केटो त्यही हो ।” टाढाबाटै आमाले रामवतीलाई देखाई । हरिया पातहरु झरेर शिरपाखो जङ्गल उजाड भइसकेको थियो ।
“अब केही दिनपछि यो गफ छोडेर जाँदैछु रे म । नयाँ गफ, नयाँ ठाउँ कस्तो होला त्यो । त्यहाँ शिखरपाखो छैन । त्यहाँ तीनतलेको बगर छैन । त्यहाँ जामुन छैन । अब त मेरो बिहा हुन पनि धेरै दिन बाँकी छैन । तर बाबुले मेरो विवाह कसरी गर्छन् । घरमा त केही छैन । सबैको ऋण छ ।” केही दिनदेखि प्रत्येक दिन बिहानै उठेर सोचेजस्तै आज पनि त्यही कुरा सोची । रामवतीको मन फेरि कटक्क काटियो ।
“अब तिमी र म सँगसगै गाईवस्तु चराउने दिन पनि सकिएजस्तो छ । मेरो सिधौलीको केटासँग विवाह हुने कुरा छ ।” रामवतीले जामुनलाई आज पहिलो पटक आप्mनो बारेमा सुनाई । “किन तिम्रो मुख त अँध्यारो भयो ?” रामवतीले जामुनलाई अलिक बुभ्mन खोजी र अलिकति कोट्ययाएर सोधी ।
जामुन अँध्यारो मुख लगाएर खिसिक्क हाँस्यो । “गाईवस्तु चाँडै बाँधेर तिमी जसरी भए पनि मेरो बिहामा आऊ है”, रामवतीले विशेष निम्ता गरी । “मेरो कुराले आज जामुनको अनुहार अँध्यारो भयो ।” राति घरको काम सिध्याएपछि रामवतीले खुसुक्क आमासँग भनी ।
“लाटी ! उसले तँलाई मन पराएको कुरा बुझिस् ।” आमाको कुराले रामवती लजाई ।
आज दिउँसो सिर्थौलीबाट एक जना मानिस आएर रबुवालाई भेटेर गयो । छोरीको बिहाले चिन्तित भइरहेको ऊ आज दिनभर पहेंले लागेको खसीझैं झोक्राई मात्र रह््यो । घरको काम पनि गर्न सकेन । “बिहा मात्रै हो र ! केटालाई सामान पनि दिनुपर्छ रे !” बेलुका साँझमा आँगनको खटियामा बसेका आफन्तहरुका अगाडि रबुवाले लामो सुस्केरा हाल्दै भन्यो ।
“तिमीले के भन्यौ त !” उसको नयाँ कुराले स्वास्नी पनि छक्क परी । “चालिस—पचास जना मानिसलाई ख्वाउनुपर्छ । त्यो तँ कसरी गर्लास् । त्यसमाथि सामान दिने कुरा कसरी हुन्छ ?” फुल्कनाले रबुवाको भनाइहरुलाई साथ दियो ।
“घरमा खान छैन, कसरी यस्तो बिहा गर्ने कुरा हुन्छ ?” रामवती बाबुको कानमा फुसफुसाई । रामवतीको भनाइले रबुवाले ठूलो आड—भरोसा पाएको महसुस ग¥यो ।
“भन्न आउने मान्छेलाई के समाचार पठायौ त ?” रबुवाको स्वास्नीले अताल्लिएर सोधी ।
“म सक्दिन भनेको छु , उसले उनीहरुसँग कुरा मिलाउनु भनेको छ ।” रबुवाले स्वास्नीतिर फर्केर उत्तर दियो ।
रामवतीले बाँसको भाटाले बारेको कटेरोमाथिको कोठाको प्वालबाट च्याएर पश्चिमतर्फ हेरी — तावा खोलातिरको पाखोलाई ओझेल पारेर घाम कटारीतिरको पाखोमा बसाई सरिसकेको थियो । पश्चिमतिरको सिमलको बूढो रुखमा चराहरु आउँदै कराउँदै फेरि जङ्गलतिर गइरहेका थिए । आजै मात्र एकझर पानी परेर रहेपछि हिजोअस्ती मात्रै जोतेको बारीबाट छिचिमिराहरु उडिरहेका थिए । भिजेको जमिनबाट तातो बाफसँगै माटोको गन्ध आइरहेको थियो । उसले एक पटक शिखर पाखारित हेरी—किन किन आज त्यो जङ्गलको उसलाई असाध्य माया लाग्यो ।
“खुसी देखिन्छेस् रे रामवती ।” पल्टू काकाकी छोरी दैया उसलाई जिस्क्याउँदै पल्लाघरतिर पसी । काकाहरु विजुली (डाडा बोकेर गाउनेसँग सहयोग उठाउन प्रथा) माग्दै गाउँ घुम्न थाले । कति खुसी छन् गाउँका मान्छेहरु । अरु खुसी भएको देख्दा उसको गरिबी पीड नराम्रोसँग कुँडियो ।
“हाम्रो पालामा त केटो तरबार लिएर आउँथ्यो । अहिले त त्यस्तो चलन नै हरायो ।” पल्लाघरे ठूलो बुबाकी छोरी फुलन दिदीले आँगनमा अति बेफुर्सदजस्तो देखिंदै ठूलो स्वरमा असन्तुष्टि ओकलिन् । धुवाँको मुस्लो उठेझैं शिखरपाखाबाट भुइँ कुहिरोले आकाश ताकिरहेको थियो । पहेंलो भएर भर्खरै पोखिएको घामलाई भुइँकुहिरोले एकैछिनमा छोप्यो । ऊ सूर्यलाई हेर्र्थी । भुइँकुहिरोले कटारी डाँडालाई छोडेपछि सूर्य तलै झरेको देखियो । सूर्यको डुब्ने क्रमसँगै उसको मनभित्र कौतूहलताको आँधी बेजोडले चल्न थाल्यो ।
कोठाबाट आँगनतिर च्याएर हेरी जामनु काठको बारमा अडेस लागिरहेको छ । सायद उसले उसैलाई खोजीरहेको होला । विचरो ! बाबुआमा ऊ सानै छँदा मरे रे । अर्काको घरघरमा चहारेर हिंड्छ जामुनलाई मनमनै उसले माया गरी ।
कटारीतिरबाट बाजा बजेको आवाजजस्तो फेरि सुनियो । उनीहरु बाजा बजाएर आउँदै छन् भन्ने उसले सुनेकी हो । त्यो बाजाले उसले आफ्नो गरिबीलाई गिज्याएको महशुस गरी उसले ।
“जन्तीहरु बगरमा आएर बसीसकेका छन्, अब साँझ पर्ने वित्तिकै आइपुग्छन् ।” रबुवाको ठूलो स्वरले भीडमा एउटा हलचल ल्यायो । भाटाले बारेको चेपबाट रामवतीले च्याएर तल आँगनतिर हेरी—दुई जना मान्छेहरु आएर बुबासँग कुरा गरिरहेका छन् । उनीहरु केटापक्षका मान्छेहरु हुुनपर्छ—उसले लख काटी ।
उनीहरु फर्केपछि रबुवाले बाहुलाले आँसु पुछ्दै गरेको देखी रामवतीले । किन यस्तो भयो, रामवती जिल्ल परी । फुल्कना र बगुवालाई छेउमा बोलाएर रबुवाले केही कुरा ग¥यो । “तिनीहरुले हामीलाई धोका दिए ।” फुल्कना जन्तीहरुतिर बसेको ठाउँतिर फर्केर चिच्यायो । बगुवाले पनि ठूलो स्वर निकालेर बगरतिर फर्केर गाली ग¥यो ।
“बेहुलालाई सम्पत्ति पनि चाहियो रे” रामवतीलाई आमाले आएर सुनाई र भनी — “नत्र उनीहरु फर्किने रे ।” आँगनमा जम्मा भएका मान्छेहरु नयाँ कुराले अचम्मित भए । कोही रिसाउँदै गरेका देखिन्थे । कोही खासखुस खासखुस गर्दै थिए । “फर्किन भन्नुस् म त्यो केटासँग विवाह गर्दिन” रामवती फटाफट भुइँमा झरी रबुवालाई भनी ।
“समाजले हामीलाई के भन्छ ।” रबुवाले रामवतीलाई सम्झाउन खोज्यो । “समाजले हामी गरिब भएको बुझेको छैन र ?” रामवतीले फुल्कना र रबुवातिर हेर्दै सहमति खोजी । “हो हो, उनीहरु फर्कुन् ।” रामवतीको कुरामा बगुवाले सहमति जनायो । गाउँका युवाहरु पकनाको पछिल्तिर लागेर कराए — “हो ! हो ! रामवतीको कुरा ठीक हो ।”
समाजको समान धारणा देखेर रबुवा पनि मनमनै खुसी भयो । जन्तीहरु फर्किउन भन्ने कुरा सुनाइदिन पकनालाई अ¥हायो । पकनाको पछिल्तिर लागेर युवाहरुको एउटा जत्था जन्तीहरु आएर बसेको ठाउँ बगरतिर दौडियो ।
पकनाको जत्था पुगेपछि जन्तीसँग निकै झगडा भयो । जन्तीभन्दा गाउँका मान्छे बढी भए । तर पकनाले उनीहरुलाई गाउँका मान्छेहरुबाट कुटपिट हुन दिएन । अन्ततः लज्जित भएर जन्ती फर्के ।
जामुनसँग रामवतीले आँपको फेदमा केही कुरा गरी । “ तिम्रो इच्छा भए म खुसी छु ।” जामुनले सानो स्वरले जवाफ दियो ।” “यही ठाउँमा म आजै जामुनसँग विहा गर्छु ।” रामवतीले उसका आमाबाबुलाई सुनाई ।
“कोही नभएको एउटा टुहुरो मान्छेसँग ।” रबुवाले शंका व्यक्त ग¥यो । “उसको कोही नभएकाले के फरक पर्छ र ।” उसले अविचलित निर्णय सुनाई । रबुवाले स्वास्नीसँग सहमतिको संकेत माग्दै उसको अनुहारतिर हे¥यो । उसकी स्वास्नी पनि रबुवाको मुखतिर फर्केर हाँसी ।
“टुहुरो भएर के भो र ! मान्छे बुभ्mझकी छ ।” फुल्कनाले सही थप्यो । नयाँ खुलदुलीहरुकै बीचमा विवाहको कार्यक्रम अघि बढ्यो ।
वनिता, बर्ष –९, पूर्णाङ्क –२९, २०६४ वैशाख—असार
No comments:
Post a Comment