मिश्रका कविताले गणतान्त्रिक आन्दोलनमा थप ऊर्जा दियो : प्रा.डा.तिमिल्सेना

फागुन ५, काठमाडौँ । युद्धप्रसाद मिश्रका कविताहरूका कारण नेपालको गणतान्त्रिक आन्दोलनमा थप ऊर्जा दिएको प्रा.डा.पशुपतिनाथ तिमिल्सेनाले बताए । प्रगतिशील लेखक सङ्घ केन्द्रीय समितिद्वारा आयोजित नेपालको गणतान्त्रिक आन्दोलनमा युद्धप्रसाद मिश्रका कविताको योगदान विषयक ६९औँ परिसंवाद कार्यक्रममा उसले सो धारणा राखेका हुन् । 

फागुन ४ गतेका दिन बागबजारस्थित प्रलेस कार्यालयमा भएको कार्यक्रममा प्रा.डा.तिमिल्सेनाले ‘मुलुकमा गणतन्त्र आए पनि मिश्रका काव्यात्मक योगदानलाई उपेक्षा गर्ने गरिएको’ बताए, ‘मृत्युको अन्तिम समयसम्म पनि मिश्र गणतन्त्रको पक्षमा कविताका साथै आफ्नो जीवनलाई पनि त्यही रूपमा परिणत गरे । रक्तक्रान्ति जस्ता कविताहरूले ६२/६३ सालको आन्दोलन चर्कियो । देशमा गणतन्त्र पनि आयो तर त्यस प्रकारका कविता लेख्ने मिश्रलाई राज्यले उपेक्षा गरिरह्यो ।’

सामन्तवादका विरुद्ध आवाज उठाउने मिश्रको कविता प्रारम्भमा प्रकृतिवादी कविताको रूपमा रहेको बताउँदै प्रा.डा. तिमिल्सेनाले भने, ‘सानैदेखि मिश्रको कवितामा विद्रोही स्वभाव थियो । नेपालमा गणतन्त्र स्थापना गर्नको लागि मिश्रका कविताले गणतान्त्रिक चेतना उत्पन्न गरेको थियो । उनका कविताहरूमा सामन्तवाद तथा त्यसका विकृत व्यवहारहरू विरुद्ध केन्द्रित थियो ।’ उनले भने, ‘मिश्र सामाजिक न्याय, प्रगतिशील आन्दोलनको योद्धा तथा सामन्तवादलाई प्रहार गर्ने सशक्त कवि थिए ।’ 

मिश्रका कविताको समीक्षा गर्दै प्रा.डा. तिमिल्सेनाले भने, ‘सामन्तवादी यथास्थितिवादलाई ढाल्नको लागि स्वच्छन्दतावादी कविताको सुरुवात गरियो । सामन्तवाद विरुद्ध आवाज उठाउने त्यो साहित्यको प्रगतिशील स्वरूप थियो । पछि स्वच्छन्दतावाद बाट माथि उठ्दै उनको कविताले प्रगतिवादी रूप धारण गर्‍यो ।’ उनी अगाडि भन्छन्, ‘स्वच्छन्दतावादलाई प्रगतिवादसँग समन्वय गरी स्वच्छन्द वादी प्रगतिवाद भन्न मिल्दैन । त्यो गलत हो ।’ 

माधव घिमिरे, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा, केदारमान व्यथितले ०७ सालसम्म शासकको स्तुति गरेको कविता वाचन गरेको भन्दै प्रा.डा.तिमिल्सेनाले भने, ‘ मिश्रले त्यस प्रकारको कविता कहिले लेखेनन् । उनी नेपाली काँग्रेसमा जोडिए पनि सुरुदेखि नै सामन्ती शासकका विरुद्ध काव्यात्मक योगदान रहिरह्यो । पुराना पुस्ताको भए पनि शासकको स्तुति नगाएको एउटा मात्र कवि युद्धप्रसाद मिश्र हुन ।’

पौराणिक विषयवस्तुलाई पुरै नष्ट नगरेर त्यहाँभित्रका नकारात्मक कुरालाई हटाउँदै तथा सकारात्मक कुराहरूलाई ग्रहण गर्दै साहित्यको सिर्जना गर्नुपर्ने मिश्रको धारणा रहेको भन्दै प्रा.डा.तिमिल्सेना भन्छन्,  ‘पौराणिक ग्रन्थको पीडितको पक्षमा लेखिएको काव्य ग्रन्थ मुक्तसुधा थियो  । सुदामालाई विद्रोह बन्न प्रेरित गर्ने त्यो कविता थियो ।’ 

मिश्र विचार र व्यवहारलाई जोड्ने एउटा मात्र कवि थिए भन्दै प्रा.डा.तिमिल्सेना भन्छन्, ‘यो कुरालाई जोड्न नसकेको अहिलेको सामाजिक तथा राजनीतिक प्रणालीले मिश्रबाट शिक्षा लिनुपर्दछ ।’  उनी भन्छन्, ‘जीवनको अन्तिम क्षणमा वीर अस्पतालमा छटपटाइरहेको बेलामा पनि ६२ ६३ सालको आन्दोलनमा सहभागी हुनुले पनि त्यो कुराको पुष्टि गर्दछ ।’

प्रलेसका सचिव बाल मुकुन्द कार्कीको  सञ्चालनमा भएको परिसंवाद कार्यक्रमको अध्यक्षता सङ्घका अध्यक्ष डा.मधुसुदन गिरीले गरेका थिए  । कार्यक्रमको विषयवस्तुको बारेमा परिसंवाद कार्यक्रमका संयोजक तथा उपाध्यक्ष समीर सिंहले प्रस्ट पारेका थिए ।  

कार्यक्रममा मातृका पोखरेल, गोपिरमण उपाध्याय, नन्दु उप्रेती, वैरागी जेठा लगायतले पूरक टिप्पणी गरेका थिए । 

स्मरण रहोस्, गणतन्त्रवादी कवि मिश्रको जन्म भक्तपुरको सोमलिङटारमा वि.सं.१९६४मा भएको थियो भने उनको मृत्यु वि.सं.२०४७ साल फागुन ६ गते भएको थियो । 

000

www.gyaanghar.com बाट साभार